Litvanya: İmaj iyi, gerçekler acı

Litvanya, basın özgürlüğü açısından uluslararası alanda gurur duyabilecek bir pozisyonda. Ancak medya, ekonomik açıdan zor zamanlardan geçiyor. Günlük basılan ulusal gazeteler tarihe karışmış durumda ve çevrimiçi portallar, özellikle koronavirüs krizinin başlamasından bu yana kapanma korkusu yaşıyor.

Litvanya’da bir gazete bayii (Flickr, Andreas Lehner (CC BY 2.0))

Çünkü Litvanya daha 1990 yılında, bağımsızlığını ilan etmeden önce sansürü kaldırmış, bunun sonucunda da medya, devletin egemenliği mücadelesinde önemli bir rol üstlenmişti. 90’lı yıllarda medyanın etkisi çok büyüktü, yurttaşlar özgür basın özlemi içindeydiler. Ancak bu geçmişte kaldı: Milenyumun başında yüzde 65’in üzerinde olan ve kilise, cumhurbaşkanı gibi Litvanya’daki diğer tüm kurumlardan yüksek seviyede bulunan halkın medyaya güveni, Eylül 2023’te yalnızca yüzde 26,3 ile tarihi bir seviyeye geriledi. Son yirmi yılda pek çok gazetenin tirajı yaklaşık üçte iki oranında azaldı.

2008 krizi ve onu takip eden (basında katma değer vergisinin yüzde 5’ten 21’e çıkarılması gibi) siyasi kararlar sektörü hayli zorladı. Bunu takiben birkaç medya organı kapandı, diğerleri bir süre daha ayakta kalma savaşı verdi. 2019 yılında ülkenin en eski günlük gazetesi olan Lietuvos žinios yüz yılı aşkın bir süreden sonra yayın hayatına son verdi. Ülkede gerçek bir ulusal gazete zaten uzun zamandır yayımlanmıyordu, zira çoğu gazete epeydir pazartesi günleri çıkmıyordu. Bir zamanların en büyük ve en etkin günlük gazetesi olan Lietuvos rytas da 2020’den itibaren haftada üç kez çıkmaya başladı. Korona krizi tek ekonomi gazetesi Verslo žinios için de dönüm noktası oldu, gazete haftalık yayınlanmak zorunda kaldı. Ülkenin en önemli bölgesel gazeteleri ise ikinci büyük şehir Kaunas’da yayınlanan Kauno diena ile liman şehri Klaipeda’da çıkan Klaipeda ve Vakarų ekspresas’tır.

Koronavirüs pandemisi, çevrimiçi medyayı da olumsuz etkiledi; reklam gelirleri büyük oranda azalırken, devlet yardımı gerekli hale geldi. Pek çok içerik ödeme duvarının arkasına gizlenirken, ‘advertorial’ -editoryal içerik gibi sunulan ücretli yazılar- giderek artan bir gelir kaynağına dönüştü.

Sınır Tanımayan Gazeteciler, 2022 yılında Covid-19 salgını esnasında medya sektörünün, özellikle de yerel gazeteciliğin sistematik olarak yetersiz finanse edildiğini rapor etmişti. Güçlü rekabet ve sınırlı pazar, yeni piyasa aktörlerinin kendilerini kabul ettirmelerini de zorlaştırıyor.

Estonyalı Postimees Grupp (15min, BNS) ve Ekspress Grupp (Delfi, ELTA, Lrytas) ile İsveçli Bonnier Business Press (Verslo žinios) gibi yabancı medya grupları Litvanya pazarında güçlü bir şekilde varlık gösteriyor.

Litvanya’da medya patronları sık sık iş ve ekonomi dünyasının etkisinde kalmakla suçlanıyor. Bu konuda en mağdur kesim, siyasette aktif olan ya da siyasetle sıkı ilişkileri olan küçük yerel medya kuruluşları.

Hükümet tarafından medyanın habercilik anlayışını etkilemeye yönelik kimi girişimlere rağmen, bilgi edinme özgürlüğüne dair genel durum nispeten olumlu. Ancak Sınır Tanımayan Gazeteciler, medya çalışanlarının resmi belgelere erişiminde yaşanan eksiklikleri ve gecikmeleri eleştiriyor.

Eurobarometer Media & News Survey 2022, Litvanyalıların yüzde 70’inin güncel olaylar hakkında bilgi edinmek için televizyonu kullandığını raporluyor. Çevrimiçi portallar yurttaşların yüzde 54’ü, sosyal medya ise yüzde 44’ü tarafından kullanılıyor. Medyaya yönelik genel güvensizliğe rağmen, kamu yayıncısı LRT’ye duyulan yüzde 56’lık güven nispeten yüksek.

Rusya’nın Kırım’ı ilhakından ve Ukrayna’daki savaştan bu yana propaganda korkusu artmıştır. Savaşla bağlantılı nefret, şiddet ve yanlış bilgilendirmeye karşı bir önlem olarak, Rusya ve Belarus kökenli radyo ve televizyon programları yasaklanmış ve haber portalları, makalelerin altındaki yorum işlevini gönüllü şekilde kendileri kısıtlamıştır.

Litvanya genel anlamda basın özgürlüğü açısından iyi durumdadır. Ancak medyanın yaşadığı ekonomik zorluk, haberciliğin bağımsızlığının ve kalitesinin zaman zaman sorgulanmasına yol açıyor.

Basın Özgürlüğü Endeksi (Sınır Tanımayan Gazeteciler): 7. sıra (2023)

Medya arama

euro|topics'te Litvanya medyası

euro|topics'te Litvanya medyası

Alfa (Haber portalı)

Balsas (Haber portalı)

Bernardinai (Haber portalı)

Delfi (Haber portalı)

Kauno diena (Günlük Gazete)

Vakaro žinios (Günlük Gazete)

Lietuvos žinios (Günlük Gazete)

Lietuvos rytas (Günlük Gazete)

LRT (Haber portalı)

Lrytas (Haber portalı)

Mūsų Respublika (Haftalık gazete)

Valstybė (Dergi)

Veidas (Dergi)

Verslo žinios (Haftalık gazete)

Diena (Haber portalı)

15min (Haber portalı)

TV3.lt (Haber portalı)

BNS (Haber portalı)

IQ (Dergi)

Politika (Haber portalı)