  Kuzey İrlanda: Brexit sonrası anlaşmazlık

Londra yanlısı DUP, 1998’de imzalanan Hayırlı Cuma Anlaşması’nın öngördüğü şekliyle bölgesel seçimlerin galibi Cumhuriyetçi Sinn Féin ile Kuzey İrlanda’da birlik hükümeti kurmayı neredeyse iki yıldır reddediyordu. Partinin lideri Jeffrey Donaldson, pazartesiyi salıya bağlayan gece bunu yapmaya artık hazır olduğunu duyurdu. Gelişmenin arka planında, AB ile imzalanan Kuzey İrlanda Protokolü’nde henüz bilinmeyen bazı düzenlemelerin olduğu düşünülüyor. Ne zamandır beklenen hamle sonunda gerçekleşiyor mu?

10 Nisan 1998'de imzalanan Belfast Anlaşması, Kuzey İrlanda'da on yıllardır süren şiddetli çatışmayı sona erdirmişti. Bu vesileyle ABD Başkanı Joe Biden ve Büyük Britanya Başbakanı Rishi Sunak, bu salı Belfast'ta bir görüşme gerçekleştirecekler. Yorumcular yıldönümünü, yeni Windsor Anlaşması'na ilişkin mevcut anlaşmazlık ve Brexit sonrasında varılan Kuzey İrlanda Protokolü bağlamında değerlendiriyor.

Büyük Britanya’da Avam Kamarası, Londra ve Brüksel’in Brexit dolayısıyla oluşan Kuzey İrlanda düzenlemeleri sorunlarını ortadan kaldıracak Windsor Anlaşması’nı büyük bir çoğunlukla kabul etti. Kuzey İrlandalı Demokratik Birlik Partisi (DUP) gibi eski Muhafazakâr başbakanlar Boris Johnson ve Liz Truss da halefleri Rishi Sunak’ın AB ile müzakere ettiği reform aleyhinde oy kullandı. Anlaşmazlıklar artık çözüldü diyebilir miyiz?

Üç yıl süren git gellerin ardından Büyük Britanya ve AB, Kuzey İrlanda Protokolü üzerinde anlaşmaya vardı. Mevcut düzenlemeler, fiilen hâlâ AB pazarına dahil olan Büyük Britanya ile Kuzey İrlanda arasındaki ticareti zorlaştırıyordu. Bundan sonra, gümrük kuralları yalnızca İrlanda Cumhuriyeti’ne yönelik mallara uygulanacak. Avrupalı yorumcuların büyük çoğunluğu, varılan uzlaşıyı olumlu değerlendiriyor.

Brexit'ten yaklaşık üç yıl sonra, Kuzey İrlanda sorununda bir çözüme varılacak gibi duruyor. Büyük Britanya Başbakanı Rishi Sunak, cuma günü Kuzey İrlanda'daki bütün büyük partilerin genel başkanlarına, adanın Birleşik Krallık'a bağlı kısmının statüsüne ilişkin AB ile yapılacak yeni anlaşmanın ana hatlarını sundu. Yorumculara göre, anlaşmakta geç bile kalındı.

AB başmüzakerecisi Šefčovič, Büyük Britanya Dışişleri Bakanı Cleverly ve Kuzey İrlanda Bakanı Heaton-Harris, pazartesi günü gerçekleştirdikleri bir buluşmada Kuzey İrlanda ile İrlanda arasındaki mal trafiğine ilişkin veri paylaşımında bulunmak konusunda uzlaşıya varmış görünüyor. Buluşmanın ardından yapılan ortak açıklamada, uzlaşının Kuzey İrlanda Protokolü müzakereleri için "yeni bir temel" teşkil ettiği ifade edildi. Yorumcular umutlu.

Brüksel, Büyük Britanya hükümetinin Kuzey İrlanda Protokolü'nü atlatmak üzere kullanmak istediği yasa teklifine karşı harekete geçiyor. Avrupa Komisyonu Başkan Yardımcısı Maroš Šefčovič, planları yasadışı olarak nitelendirdi ve iki yeni ihlal davası açılacağını duyurdu. Askıya alınmış eski bir ihlal davası da yeniden görülecek. Londra için bu, Avrupa Adalet Divanı'na çıkarılmak ve para cezasına çarptırılmak anlamına gelebilir.

Londra ve Brüksel arasındaki birkaç başarısız telefon görüşmesinden sonra, Büyük Britanya hükümeti dediğini yaptı ve Kuzey İrlanda Protokolü hükümlerini kısmen kaldıracak bir yasa çıkarmak üzere çalışmalara başladı. Adalar arasındaki gümrük kontrollerinde, Kuzey İrlanda’ya giden mallar için hızlandırılmış bir prosedürün uygulanması planlanıyor. Ayrıca Kuzey İrlandalı şirketlerin Büyük Britanya standartlarını mı yoksa AB standartlarını mı uygulayacaklarını kendilerinin seçebilmeleri öngörülüyor.

Perşembe günü Birleşik Krallık'ta yerel seçimler yapılacak. Bunun yanı sıra Kuzey İrlanda'da bölgesel parlamento seçimleri de gerçekleştirilecek. Burada yapılan son anketlere göre, 2020'de İrlanda Cumhuriyeti seçimlerini kazanan milliyetçi Sinn Féin, seçimlerden en güçlü parti olarak çıkabilir. Ufukta İrlanda ve Kuzey İrlanda'nın yeniden birleşmesi mi var?

Britanya hükümeti, İrlanda’da yaşamayan AB vatandaşlarının İrlanda ve Kuzey İrlanda arasında seyahat etmeden önce çevrimiçi izin (eTA) başvurusunda bulunmalarını gerektiren bir düzenlemeyi kabul etti. Dublin hükümeti, düzenlemenin uzun süredir yürürlükteki Ortak Seyahat Alanı Anlaşması’na aykırı bir şekilde İrlandalılara ve Kuzey İrlandalılara yönelik kontrolleri artıracağı gerekçesiyle kararı kınadı.

Büyük Britanya ile AB arasında Brexit sonrası çekişmeler sertleşiyor. Arabulucular cuma günü Londra'nın eleştirildiği Kuzey İrlanda Protokolü'ne ve Londra ile Paris arasındaki balıkçılık sorununa yeni çözümler arayacak. Köşe yazarlarına göre hem geri adım atmamak için hem de bu sert tutumdan vazgeçmek için nedenler mevcut.

Brüksel Londra'ya, İrlanda Denizi sınırında Brexit'ten bu yana uygulanan gümrük denetimlerini kolaylaştırmayı teklif etti. Teklifte Kuzey İrlanda'ya gideceği açıkça belirtilen malların gümrük kontrolünden muaf olması da yer alıyor. Daha önce Büyük Britanya Brexit Bakanı David Frost Kuzey İrlanda Protokolü'nün yeniden müzakere edilmesi çağrısında bulunmuş ve protokolü askıya almakla tehdit etmişti. Köşe yazarları Brüksel'e kararlı bir tutum tavsiye ediyor.

Brexit'in ardından İrlanda içindeki sınırla ilgili yeni müzakereler salı günü (bugün) başlıyor. Londra'nın Brexit Bakanı David Frost yeni bir teklif sunacak. Brüksel'den karşı tekliflerin çarşamba günü gelmesi bekleniyor. Büyük Britanya AB'yi tek taraflı olarak gerekli koruyucu önlemlerin alınmasına izin veren 16. maddeyi uygulamakla tehdit ediyor.

Kuzey İrlanda'da yaklaşık bir haftadır geceleri çatışmalar yaşanıyor. Perşembe gecesi Belfast'ın batısında yüzden fazla genç birbirlerine ve polise molotof kokteyli ve taş attı, polis tomalarla müdahale etti. Köşe yazarlarına göre, çatışmaların tek nedeni, Brexit'ten bu yana Britanya ve İrlanda yanlısı güçler arasındaki artan gerilim değil.

Şu sıralar Büyük Britanya ile AB arasında soğuk rüzgarlar esiyor, çünkü Brexit sonrası anlaşmanın hala aydınlatılmamış yanları, kısıtlı Covid-19 aşıları uğruna verilen mücadelede de kendini gösteriyor. AB'den yapılan aşı ihracatları sıkı bir kontrole tabi tutuluyor ve her an durdurulabilir; Kuzey İrlanda sınırındaki kontrollerse siyasi açıdan son derece hassas. Yorumcular gerginliğin düşürülmesini talep ediyor.

Brexit'ten sadece bir ay sonra Kuzey İrlanda bir kez daha tartışmaların odağında. Bunun ilk sebebi AB'nin, Astrazeneca aşısının ihracatını önlemek için iki İrlanda arasındaki sınırda denetim yapılmasını düşünmesiydi. Diğer yandan Brüksel Kuzey İrlanda limanlarındaki denetim personelini geçici olarak geri çekti. Bunun nedeni Büyük Britanya'dan gelen malların kontrol edilmesine karşı çıkan Britanya yanlısı birlikçilerin tehditleriydi.

Britanya hükümetinin Brexit müzakerelerinde ve Korona pandemisiyle mücadelede sergilediği tartışmalı stratejiler, İskoçya ve Kuzey İrlanda'daki bağımsızlık çabalarını bir kez daha ateşledi. Ağustos ayında yapılan anketlerde İskoçya nüfusunun çoğunluğu ilk kez ayrılmayı destekledi. Boris Johnson gerçekten de Birleşik Krallık'ın cenaze duasını mı okuyacak?

Boris Johnson'ı başbakanlık görevine gelmesinden bu yana, anlaşmasız bir Brexit konusundaki ısrarı, İskoçya ve Kuzey İrlanda'da tepkiyle karşılanıyor. Öyle ki Kuzey İrlandalı Katolik ulusalcı parti Sinn Féin, Kuzey İrlanda'nın AB'de kalabilmesi için İrlanda'yla yeniden birleşme fikrini bile gündeme getirdi. İrlandalı yorumcular yeni bir devletin kurulduğunu şimdiden görüyor.

Büyük Britanya Başbakanı Theresa May, çantasında Brexit'le ilgili bir uzlaşma paketiyle pazartesi günü Brüksel'e gitti. Paket, ülke içinde katı bir sınırı önlemek için Kuzey İrlanda'ya özel statü verilmesini öngörüyor. Ancak görünen o ki, Kuzey İrlandalı Demokratik Birlik Partisi'nin (DUP) baskısıyla paketi geri çekti. Yorumculara göre Başbakan May köşeye sıkıştı.