Estonya ekonomisi krizde: Litvanya rol model olabilir mi?
Uzun yıllar ekonomisi en güçlü Baltık ülkesi olan Estonya, 2022’den bu yana durgunluk sürecinde. Litvanya’da ise halihazırda yüzde 3,5’lik bir büyüme yaşanıyor. Estonya’daki durgunluğun muhtemel sebeplerinden biri, daha fazla kredi kullanmaları dolayısıyla faiz artışlarının en büyük yükü özel şahısların ve şirketlerin üzerine bindirmesi. Ancak yorumcular başka nedenlere de işaret ediyor.
Orta gelir tuzağı
LRT’de yazan sosyal bilimci Marius Kalanta’ya göre Estonya
“hızlı ekonomik kalkınmanın ardından yeniliğe odaklı ve verimliliği yüksek bir ekonomiye yeterince hızla geçemeyen bir ülkenin orta gelir seviyesinde durgunlaşmasına sebep olan ‘orta gelir tuzağına’ saplanmış durumda. Yapılan sayısız araştırma, daha yenilikçi ülkelerin türlü şoklara karşı daha dirençli olduğunu gösteriyor. Kendilerini değişen koşullara daha iyi adapte ediyor, daha kolay toparlanıyor ve daha hızlı yeniden yapılanıyorlar. Peki Estonya bunu neden yapamadı? ... Muhtemelen henüz tam anlamıyla gelişemeyip, ‘orta gelir tuzağının’ etkilerini hissettiğinden. Hayat zaten çok pahalılaştı, fakat yenilikler hâlâ ekonomik kalkınmanın itici gücü değil.”
Siyasi eylemsizlik rekabete zarar veriyor
Eesti Päevaleht, fiyatlardaki artışın bir nedeninin de AB’nin öngördüğü kimi rekabet kurallarının Estonya’da henüz benimsenememesinin olduğunu belirtiyor:
“Eylül ayının enflasyon rakamları, telekomünikasyon hizmetlerinde fiyatların yılda yüzde 7,7 civarında arttığını gösteriyor. ... Buna paralel [pazarın lideri] Telia ise geçtiğimiz yıl tek başına 80,9 milyon avro temettü dağıttı. ... Siyasi irade ortaya konamaması dolayısıyla eylemsizliğin sürmesi kimseye bir şey kazandırmıyor: Avrupa Komisyonu’nun Estonya’ya kestiği para cezaları günbegün artıyor, yasadışı rekabet yasalara riayet eden şirketleri vuruyor ve fiyat artışları tüketicinin cüzdanını giderek daha çok zorluyor.”
Yatırım ve teşvikleri doğru yönlendirmeli
Ekonomist Raul Eamets, Postimees’te Estonya’nın Litvanya’dan öğrenmesi gerekenleri şöyle sıralıyor:
“Litvanya, dışarıdan gelecek yatırımları destekliyor ve ülke açısından kritik görülen büyük yatırımlar için yeşil bir koridor oluşturmuş durumda. Herhangi bir yatırımın en az 20 milyon avro tutarında olması ve 150 kişi için istihdam yaratması şart koşuluyor. ... Böyle olduğunda izin süreçleri de hızlandırılıyor. Yatırımcılar ayrıca, 20 yıllık gelir vergisi muafiyetinden istifade edebiliyor. ... Litvanya daha 2017 yılında, AB’nin NUTS2 coğrafi sınıflandırmasına dahil bölgeler oluşturdu. Ülkeleri farklı bölgelere ayırmakta kullanılan NUTS2, bölgesel politikalar bakımından AB’nin fon tahsisine zemin teşkil ediyor.”
Tasarruf, kesinti, özelleştirme
Postimees, durgunluğa son verilebilmesi için hükümete ekonomide radikal tedbirler almasını tavsiye ediyor:
“Estonya’da sanayi ve ihracat, devletin harcamalarına yetecek kadar para getirmiyor. Dolayısıyla, devletin hangi harcamaları kesebileceğini ya da erteleyebileceğini belirlemesi artık şart oldu. ... Postimees, hükümete Litvanyalıların yaptıklarına ya da Arjantinlilerin yapmakta olduklarına bakmasını öneriyor. Bir de ekonomide toparlanmayı sağlayacak klasik bilgelikten faydalanmasını: Vergileri ve kamu harcamalarını azaltın, özelleştirmeye gidin. 1990’ların başında yaptığımız ve bizi başarıya ulaştıran ne varsa yeniden yapın. Geçen süre zarfında ekonominin kuralları değişmedi.”
Yavaş büyümek belli ki daha iyi
Ekonomi uzmanı Heido Vitsur, Eesti Päevaleht'te dost ülkelerin farklı yaklaşımlarına dair şu değerlendirmede bulunuyor:
“Litvanya'nın mevcut krizle bizden daha iyi başa çıkması kimseyi şaşırtmasın. Nihayetinde Litvanya, mali krizden daha az zarar görerek çıktı ve ülkeyi istikrarlı bir büyüme yörüngesine oturtarak, kişi başına düşen GSYH'de sürekli bir artış sağladı. 2021'de, 2014-2015 yıllarındaki seviyemizdeydi ve o zamandan beri bizimkinin üzerinde bir büyüme gösterdi, ancak biz de yükselmeyi sürdürdük. ... Litvanya ve Estonya genelde benzer hedeflere sahip olsalar da Estonya, Litvanya'ya göre daha liberal, daha hızlı ve daha radikal bir yaklaşım benimsedi. ... Litvanya ise daha yavaş ve temkinliydi.”
Kamu borcuna yönelik dogmatik yaklaşım
Litvanya merkezli bir İsveç bankasının baş ekonomisti Nerijus Mačiulis, Verslo žinios’de Estonya’nın durgunluğa karşı mücadelede neden yanlış bir yol izlediğini şöyle açıklıyor:
“Yenilenebilir enerjilere ve altyapıya yatırım yapmak ya da işletme yatırımları ile ihracatı teşvik edecek tedbirler almak yerine, Estonya tam da ekonomi kitaplarının uyardığı ve AB’nin yakın geçmişteki deneyimlerinin de aksini gösterdiği şeyleri yapıyor: Mali konsolidasyon uyguluyor ve hızla bütçe açığını azaltmaya çalışıyor. Ülke, [düşük kamu borcu kaynaklı] güçlü yanlarından istifade etmek ve borçlanarak ekonomiyi kısa vadede canlandırmak dururken, tam tersi istikamette ilerliyor. ... Vaktiyle Estonya’nın gururu sayılabilecek kamu borcuna yönelik bu dogmatik yaklaşım, bugün ülkeye diz çöktürmüş durumda.”