Ukrayna’da gazeteciler ve medya, 24 Şubat 2022’de başlayan büyük Rus saldırısından bu yana olağanüstü hâl koşullarında faaliyet gösteriyor.
Ukrayna: Savaş ve zorbalık
Ukrayna medyası, büyük taarruz başlamadan önce çeşitlilik arz ediyordu; ancak ülke genelindeki televizyon kanalları bilhassa nüfuzlu politikacılara ve oligarklara ait olup siyasi tartışmalarda araçsallaştırılıyordu.
24 Şubat’ta tüm büyük televizyon kanalları “Birleşik Haberler” adı altında bir “telemaraton” düzenleyerek bir araya geldi ve o günden bu yana tek tip bir program yayınına devam ediliyor.
Rus propagandası yapmakla veyahut Devlet Başkanı Zelenskiy’nin siyasi rakiplerine yakın olmakla suçlanan medyanın kapısına kilit vuruldu: Ağustos 2021’den bu yana strana.news haber portalına Ulusal Güvenlik ve Savunma Kurulu kararıyla ülke çapında erişim engellendi. Eski Devlet Başkanı Petro Poroşenko’ya yakın Prjamij ve 5. Kanal televizyon kanalı ile Poroşenko’nun yol arkadaşı Nikolai Knashitsky’ye ait espreso.tv’nin kablolu yayını da yasaklandı. Eylül 2022’de Ukrayna’nın en zengin insanı Rinat Ahmetov, tüm televizyon ve basılı yayın lisanslarını devlete devretmek ve online medyasına kilit vurmak zorunda kaldı.
Eleştirel sesler hoş karşılanmıyor
Aralık 2022’de kabul edilen bir medya yasası, devlet başkanına geniş kapsamlı yetkiler sağladı. Bu yasa ile devlet başkanı örneğin Ulusal Televizyon ve Radyo Kurulu’nun sekiz üyesinden dördünü atama yetkisine sahip. Diğer dört üye ise devlet başkanının partisi olan “Halkın Hizmetkârları” partisinin çoğunlukta olduğu parlamento tarafından atanıyor. Kurul, ilgili bir mahkeme kararı çıkarılmış ve bir ay içinde dört ciddi suç işlenmişse para cezası verebiliyor veya lisanslı çevrimiçi medyayı engelleyebiliyor. Lisanslı olmayan medya ise, mahkeme kararının yokluğu halinde dahi, beş suç işlendiğinde Kurul’un kararıyla 14 gün süreyle engellenebiliyor.
Bu bağlamda Telegram, Youtube ve Facebook giderek daha önemli hale geliyor. Bu mecraların çeşitliliği, nüfusun büyük bir bölümü açısından tüm kanallarda yayınlanan “telemaraton”dan daha cazip olmayı sürdürüyor.
Kaynak yetersizliği ve zorbalık
Ancak Ukrayna’da medya, Şubat 2022’den önce de kolay günler geçirmiyordu. Koronavirüs pandemisinin patlak vermesinden kısa bir süre sonra pek çok gazete bayisi ve gazete satış noktası kapanmak zorunda kaldı.
Bölgesel reformların sonucunda belediyeler ve bölgeler yeniden düzenlendi. Bu da pek çok bölgesel gazete için büyük bir zorluk anlamına geldi, zira hedef kitleleri kendilerinin dahli olmaksızın aniden değişti. Dergi dağıtımında tekel konumundaki Ukrayna posta servisi Ukrposhta’da yapılan reformun da yazılı basın üzerinde olumsuz etkisi oldu. Dergi dağıtım ücreti abonelik bedelinin yüzde 40’ına yükseltilmekle kalmayıp, dergi dağıtımını gerçekleştiren sorumlu pek çok postane de kapatıldı.
Dahası Ukraynalı yetkililer son yıllarda çeşitli vesilelerle popüler olmayan medyaya karşı da harekete geçti. Eylül 2019’da Ulusal Televizyon ve Radyo Kurulu 112.ua adlı TV kanalının yayın lisansını iptal etti. Günümüzde strana.news ismiyle yayınlanan strana.ua’nın genel yayın yönetmeni Igor Guzhva, tutuklanacağı endişesiyle Ocak 2018’de Avusturya’ya kaçtı ve aynı yılın eylül ayında kendisine siyasi iltica hakkı tanındı.
Gazetecilik tehlikeli bir meslek
2000 yılında Ukrayinska Pravda‘nın kurucusu Georgi Gongadze’nin öldürülmesinin yankıları ülke sınırlarını aştı. 2014 yılında Maydan’dan sonra Rusya dostu yayıncı ve günlük gazete Segodnya‘nın eski genel yayın yönetmeni Oles Buzina 2015, Ukrayinska Pravda’nın Belarus menşeli genel yayın yönetmeni Pavel Şeremet ise 2016 yılında öldürüldü. Araştırmacı gazetecilik yapan ve büyük ifşa dosyaları üzerinde çalışan Vadim Komarov cinayeti de büyük yankı uyandırdı. Komarov 4 Mayıs 2019’da saldırıya uğradı ve altı hafta sonra yaşam mücadelesini kaybetti.
Günlük gazete piyasası oldukça zayıflamış durumda. Ancak, Den, yüksek kaliteli siyasi gazeteler arasında tek başına varlığını sürdürebiliyor. Haftalık gazete segmentinde ise Journal NV, lider analitik dergi olarak kendini kanıtlamış ve son derece profesyonel bir internet portalı işletmektedir.
Basın Özgürlüğü Endeksi (Sınır Tanımayan Gazeteciler):
79. sıra (2023)
Son güncelleme: Mayıs 2023
