Nijer'de askeri darbe: Yeni bir kriz bölgesi mi?
Nijer'in seçilmiş Devlet Başkanı Mohamed Bazoum'un devrilmesinin ardından, komşu devletler Burkina Faso ve Mali, ülkeye yönelik girişimlere karşı uyarıda bulunarak her tür askeri müdahaleyi "savaş ilanı" olarak göreceklerini açıkladı. Paris ise Avrupalı yurttaşları tahliye etmeye başladı. Medya özellikle Fransa ve Rusya'nın rolünü tartışıyor.
Batı Afrika'nın üzerine savaşın gölgesi düştü
Diena.lv geleceğe dair karamsar:
“Bölgede, Fransa'nın etki alanından çıkan iki ülke -Mali ve Burkina Faso- Nijer'e yönelik bir saldırının kendilerine de yapılmış sayılacağını ilan etti. Nihayetinde gerilim çığ gibi büyüyor ve savaş tehlikesi giderek daha gerçekçi bir hal alıyor. Bu bölgedeki savaşların -ölçüsüz şiddet, katliamlar, sığınmacı akınları gibi- tüm tipik sonuçları, aynı zamanda Avrupa'nın gelecek beklentilerini de etkiliyor.”
Afrika ülkeleri kendi kaderlerini belirliyor
Corriere della Sera, Batı'daki Afrika imajının kusurlu olduğunu söylüyor:
“Gelişmelerin gidişatı belirsizliğini koruyor, ancak alınacak ilk ders Afrikalıların rolünün ne olduğuyla ilgili. Bu kıtayı çoğunlukla bir ganimet, güç savaşlarının ve süper güçler arasındaki ekonomik anlaşmazlıkların ebedi kurbanı olarak tasvir etme eğilimindeyiz. Ancak bu bakış açısı, Afrikalıların acı çektiğini ve kendi kaderlerinin efendisi olmadığını varsayan ırkçılığın en rafine hali. Ve bu da halklarını yağmalayıp yoksullaştıran ve bir günah keçisi ilan etme oyununu harikulade sahneleyen yerel kleptokrasilerle açgözlü seçkinlere mazeret sunuyor. Fransa da bu oyunun 'kötü karakteri' oluyor.”
Macron çıkmazda
Le Point'e göre Fransız Cumhurbaşkanı'nın elinde vaat ettiği zaferler yerine yalnızca utanç kalmış durumda:
“Fransa, Sahel’deki cihatçılarla zafere kadar savaşacaktı. Emmanuel Macron 2018’de bu hususta bir hayli kararlıydı. Paris on yıldır bunu ertelediği için, Fransa’nın Sahel’de elinde artık her biri diğerinden aşağılayıcı birkaç seçenek kaldı. Yeni darbeci iktidar sahiplerine el uzatmak kelimenin gerçek anlamıyla akla dahi getirilemez. Askeri müdahaleyi sürdürmek yeni mağlubiyetlere zemin hazırlamak anlamına gelir. Tamamen geri çekilme emri vermek ise yenilgiyi kabullenmek olur. Emmanuel Macron’un 2018’de hayalini kurduğu ‘mutlak zafer’ artık acı bir yanılsamadan ibaret.”
Ucuz oportünizm
Le Quotidien, Rusya'ya yönelmenin Afrika halklarına kalıcı bir mutluluk getirmeyeceği uyarısında bulunuyor:
“Yerel halklar artık eski sömürgeci güçlerin pençesinden kurtulup, kaderlerini yeniden kendi ellerine aldıkları izlenimine sahip. Bu meşru bir istektir. Neoemperyalizmin pençesine düşme pahasına da olsa. Bundan kesinlikle acı bir pişmanlık duyacaklar. ... İroninin zirvesi ise şu: Batı, kalkınma yardımı ve kalkınma işbirliği yoluyla barışı satın almaya çalışırken, Putin birkaç gemi tahıl gönderme inceliği göstererek Afrikalılara sadaka veriyor. Malum, oportünizm fazla pahalıya mal olmuyor.”
Fazla baskı cuntayı Moskova'nın kollarına iter
Batı’yı zorlu bir dengeleyici güç olma görevi bekliyor, diyor The Irish Times:
“ABD, eski sömürgeci güç Fransa, AB ve 15 üyeli Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu’ndaki (ECOWAS) bölgesel müttefikler, demokrasinin yeniden tesis edilmesi için yeni cunta üzerinde baskı kurmak üzere güçlerini birleştirdi. Tamamı, General Omar Tchiani rejimine yaptırım ilan etti. Uluslararası toplumu bekleyen zorluk şu: Cuntayı yaptırımlarla izole etmek için fazla uğraşırlarsa, Mali, Burkina Faso ve Gine’deki askeri darbelerin ardından görüldüğü gibi yeni iktidar sahiplerini Moskova’nın kollarına itme riski doğar.”
Wagner'in ayak sesleri
Club Z, Nijer'deki askeri darbenin muhtemelen Prigojin'in Wagner birlikleri ve dolaylı olarak da Kremlin tarafından desteklendiğini öne sürüyor:
“Rusya, devlet boşluğunun doğduğu yerlere sızma fırsatını asla kaçırmaz. Wagner'in, komşu ülkeler Mali ve Burkina Faso'da olduğu gibi Nijer'de de ortaya çıkması an meselesi. Askeri birliğin lideri zaten Telegram kanallarında paylaştığı sesli mesajda darbeyi memnuniyetle karşıladığını söylemişti. Üstelik, St. Petersburg'da Afrikalı siyasetçilerle görüşürken de görüntülendi.”
Arsız sömürünün sonuçları
El Periódico de España, Avrupa ve Afrika arasındaki ilişkilerde yeni bir başlangıç yapılması çağrısında bulunuyor:
“Nijer'de darbe başarılı oldu. Etiyopya'da savaş var; Burkina Faso, Somali, Kongo ve Mozambik'te türlü çatışmalar yaşanıyor ve Wagner'in desteğiyle El Kaideli cihatçılar bütün Sahel bölgesinde palazlanıyor. Bu da çok sayıda göç dalgasını tetikliyor. ... Günümüzün yeni sömürgecilik ve yolsuzluk anlayışının ardında, 20. yüzyılın ilk elli yılında arsızca sömürülen Afrika'yı 'kalkındırmadan zenginleştiren' politikalar yatıyor. Acilen Rusya'nın ayartmalarına karşı koyacak yeni bir ilişkiler sisteminin yaratılması gerek.”
Eski sömürgeci güce kör öfke var
La Libre Belgique, pek çok Afrika ülkesinin Fransa'ya sırtını dönmesinin kendi durumlarını iyileştirmediği analizinde bulunuyor:
“[Fransa] Mali'deki gibi biçare çözümleri tercih etmek anlamına gelse dahi, alacağı kararların dikte edilmesini artık istemeyen Afrika karşısında kendini sorgulamadı. Bu, kimsenin çıkarına hizmet etmeyen ve güvenlik açısından da hiçbir çözüm getirmeyen 'Fransa hariç her şey' politikasının tezahürü. Bugün bunun kurbanı Nijer hükümeti oldu, ancak darbe zamanları hariç hiç kimsenin -en hafif tabirle- umursamadığı bir bölgede (Togo, Benin, Fildişi Sahili gibi) diğer başka devletler de çoktan enfekte olmuş durumdalar.”
Sahel bölgesinin tamamı hedefte
Tygodnik Powszechny, Rusya'nın bölgeye yönelmesinin nedenlerini analiz ediyor:
“Zengin uranyum yataklarına sahip çöl ülkesi Nijer, Ruslar için gerçek bir ziyafet anlamına geliyor. ... Kremlin, Nijer'i Batı ve Fransa'dan koparıp kendi tarafına çekmeyi başarırsa, RusyaSahel bölgesinin tamamının fiili efendisi haline gelecek. Bunun için yapması gereken tek şey, Çad'da iktidar değişikliği yaşanmasını sağlamak ve iktidara Batı'ya sempati duyan askeri diktatör Mahamat Déby'nin yerine kendi favorisini getirmek. Ruslar zaten buna odaklanmış durumda. Wagner paralı askerleri, Sahel'in güney sınırında bulunan Orta Afrika Cumhuriyeti'nde ve kuzey sınırında bulunan Libya'nın Sirenayka bölgesinde Çadlı isyancıları eğitiyor.”
Geniş kapsamlı etkiler doğurabilir
De Standaard, Nijer’deki darbenin jeopolitik bir kâbusa dönüşmesinden korkuyor:
“Büyük dünya sahnesinde Nijer önemsiz bir ülke olabilir, ancak darbenin etkileri yine de büyüyebilir. Rusya nüfuzunu artırırsa, Ukrayna savaşı açısından da sonuçlar doğurabilir. Batı, türlü sebeplerden ötürü kaybeden taraf olma riskiyle karşı karşıya. Jeopolitik nüfuzunu yitiriyor, başka hammadde tedarikçileri peşinde koşmak zorunda kalıyor ve askeri hasmı Moskova’nın ekonomisini bitirme girişimlerinin engellenmeye çalışıldığını görüyor.”
Kâbus gibi bir sömürü
El Periódico de Catalunya’ya göre asıl mevzubahis Afrika’nın kaynakları:
“Avrupa’nın sömürgeleştirmesi bölgeyi sert bir boyunduruk altına sokmuştu ve dekolonizasyon da bağımsızlık hareketlerinin hayallerine karşılık gelmiyordu. ... Nijer, uranyum yatakları dolayısıyla stratejik bir öneme sahip. Darbeciler, muhtemelen bölgede kalan son yürekten Batı yanlısı lider olan Devlet Başkanı Muhammed Bazoum’u tutukladı. ... Bu, Soğuk Savaş günlerine dönüldüğü değil, Afrika’nın kaynakları üzerinde yeni bir kontrol kavgasının başladığı anlamına geliyor. Vahşi kapitalizm. Afrika’nın kurtuluş hayali kâbus olarak kalmaya devam ediyor.”
Batı için önemli bir kayıp
La Repubblica, yaşananların AB’nin çıkarlarını nasıl etkilediğini şöyle açıklıyor:
“Nijer, Batı Afrika’yı Akdeniz’e bağlayan göç rotalarının kesiştiği nokta. Libya’daki sınırların geçirgenliği, Nijer’i AB’nin güneydeki (göçü önleme) politikasının -doğuda Türkiye’nin olduğu gibi- ileri karakolu haline getirdi. Nijer öte yandan, Sahel, Sahra ve Kuzey Afrika’yı içine alan ve 2020’den bu yana askeri darbeler ve otoriter kalkışmalarla sarsılan stratejik bakımdan önemli ve tartışmalı bir bölgede demokrasinin kalesi konumundaydı. ... Liberal kurumların çöküşü genelde Batı’nın nüfuzunu yitirmesine yol açıyor.”
Fransa sorunun bir parçası
Süddeutsche Zeitung, Batı'nın demokratik yollardan seçilmiş hükümeti koruyamama nedenlerini şöyle açıklıyor:
“İlki, Nijer'in gerçekten korkutucu ve birbirini besleyen düşmanlarla karşı karşıya oluşu: iklim değişikliği, terörizm, zaten iş olanaklarının hayli yetersiz olduğu hızlı büyüyen bir toplumun çaresizliği. İkincisi, bölgedeki pek çok insan Batı'yı ve bilhassa Fransa'yı haklı nedenlerle çözümün değil, sorunun bir parçası olarak görmesi: İhtiyaç anında görünürde yardım eden, ancak gerçekte her şeyden önce Nijer'in sahip olduğu uranyum rezervlerini ele geçirmek ve sığınmacıları kendinden uzak tutmak isteyen bir ülke olarak. Moskova, Mali'de olduğu gibi burada da hayal kırıklığının meyvelerini toplayabilir.”
Rusya kazançlı çıkar
Libération durumun kimlerin zararına, kimlerin yararına olduğunu analiz ediyor:
“BM Genel Sekreteri António Guterres’in durumdan ötürü derin endişelerini ifade etmesi için geçerli sebepleri var. ... Özellikle de yerel halklar açısından; çünkü bu kurumsal istikrarsızlık en başta da bölgeyi birbirine katan İslamcı terörist gruplara yarıyor. Niamey’de olup bitenler Fransa için elbette çok kötü haber, ama Nijer’in bugüne kadar öncelikli güvenlik ortaklarından olan ABD için de öyle. Rusya ise Batı’nın nüfuzunun zayıflamasından muhakkak ki rahatsız değil. Fakat darbenin arkasında doğrudan Rusya’nın olduğunu söylemek zor.”