  İran'la nükleer anlaşma

İran'la yürütülen nükleer müzakerelerinde yakın zamanda bir karara varılabilir: Tahran, AB'nin anlaşma taslağına yanıtını gönderdi. İran'a yönelik yaptırımların kaldırılması, petrol ve doğalgaz piyasasını rahatlatabilir. Ancak, siyaseten kalıcı bir çatışma ortamı giderilse dahi ABD ile diğer Orta Doğu ülkeleri arasındaki gerilimler artabilir. Yorumcular bir hayli şüpheli.

İranlı temsilciler aylar süren aranın ardından 2015 tarihli nükleer anlaşmasını müzakere etmek üzere Fransız, Britanyalı, Alman, Rus ve Çinli diplomatlarla bir araya geliyor. Eski ABD Başkanı Trump'ın 2018'de sonlandırdığı görüşmelerin ardından İran nükleer programını gözle görülür biçimde geliştirdi. Tahran şimdi bütün yaptırımların kaldırılmasını istiyor. Avrupa basınına göre uzlaşma şansı çok düşük.

Biden yönetimi, 2015 yılında imzalanan ve Trump tarafından feshedilen nükleer anlaşma hakkında Tahran'la müzakere masasına oturmak istediğini belli ediyor. Tahran yönetimi, ABD'nin Trump idaresinde getirdiği yaptırımları kaldırmadığı için bundan sonra gönüllü şeffaflık adımları atmayacağını açıklamıştı. Avrupa basını, Washington'dan gelen sinyalleri yorumlamaya çalışıyor.

İranlı muhalif gazeteci Ruhullah Zem'in infaz edilmesi uluslararası arenada öfkeye neden oldu. 2009 yılından itibaren Fransa'da sığınmacı olarak yaşayan Zem, basında yer alan haberlere göre geçen sene tuzak kurularak Irak'a gitmesi sağlanmış ve gazeteci burada kaçırılmıştı. Haziran ayında yargılanan Zem cumartesi günü Tahran yakınlarında asılarak idam edildi. Avrupa basını nükleer anlaşma meselesini bu olay ışığında ele alıyor.

İranlı fizikçi Muhsin Fahrizade'ye yapılan suikastten dört gün sonra Tahran bir kez daha İsrail'i suçlayarak misillemeyle tehdit etti. Fahrizade İran nükleer programının babalarından biri olarak kabul ediliyordu. Köşe yazarları öncelikle suikastın ABD ile İran'ın gelecekteki ilişkileri açısından ne anlama geldiğini tartışıyor.

İran resmi olarak yeniden uranyum zenginleştirmeye başladı. İslam Cumhuriyeti'nin yönetimi çarşamba günü bunu, ABD'nin anlaşmadan çekilmesinden sonra İran'ın da adım adım yükümlülüklerini sona erdirmek istediği 2015 tarihli nükleer anlaşmasından çıkışın '4. adımı' olarak tanımladı. Avrupa basını İran'ın ABD ile restleşme yoluna sapmasından endişeli.

Suudi Arabistan'daki iki petrol rafinerisine yapılan İHA saldırılarının ardından ABD Dışişleri Bakanı Pompeo, İran'ı sorumlu tuttu. Tahran destekli Yemenli Husi milisleri saldırıları üstlenmiş olsa da Suudi Arabistan doğrudan İran'ı sorumlu tutuyor. Köşe yazarları da saldırıların sorumlularının kim olabileceği üzerine kafa yoruyor.

G7 Zirvesi'nin ardından İran ve ABD liderlerinin buluşması mümkün görünüyor. Donald Trump, Ruhani'yle nükleer anlaşmazlık konusunda müzakereye açık olduğunu gösterdi. İran dışişleri bakanını sürpriz bir şekilde Biarritz'e davet eden ev sahibi Macron, bu başarıyı kendi hanesine yazdı. Basın, buluşmanın nükleer anlaşmazlığı bitirip bitiremeyeceğini sorguluyor.

Körfez'de yaşanan yeni bir olay İran ile Batı arasındaki gerginliği daha da arttırdı. Londra hükümeti üç İran gemisinin Hürmüz Boğazı'nda bir Britanya tankerini sıkıştırdığını iddia etti. Tahran suçlamaları reddediyor. Kimi köşe yazarları olayların daha da tırmandırılmaması yönünde ikazda bulunurken, diğerleri AB'nin Trump'a destek verip vermemesi gerektiğini düşünüyor.

İran, Viyana Nükleer Sözleşmesi'ndeki uranyum zenginleştirme sınırına uymayacağını açıkladı. Bu adımla 2015'te varılan mutabakat ikinci kez ihlal edilmiş oldu. Tahran yönetimi kısa süre önce 300 kilo uranyum stoklama sınırını aşacağını açıklamıştı. Avrupa basını olayların tırmanmasının sebep ve sonuçlarını araştırıyor.

İran hükümeti nükleer anlaşmanın esas maddelerini ihlal etme tehdidini savurdu. Hükümet sözcüsüne göre İran, haziran sonundan itibaren anlaşmada yer alan uranyum rezervi üst sınırını aşacak. İran böylece nükleer anlaşmanın muhafazası için baskıyı arttırmış oldu. ABD, Mayıs 2018'de anlaşmadan tek taraflı olarak çekildiğinden bu yana İran'a yeni yaptırımlar uyguluyor. Gerginliğin daha da artması nasıl önlenebilir?

Basra Körfezinde gerilimin tırmanacağı kaygısı artıyor. ABD, bölgeye savaş gemileri gönderirken, İran daha fazla uranyum zenginleştirmeye hazırlanıyor. ABD Başkanı Trump ile İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif Twitter'da ağız dalaşına girdi. Köşe yazarları çatışma konularında tarafların durduğu noktayı ve çözüm yollarını araştırıyor.

Washington pazartesi günü (bugün) kendi verdiği bilgilere göre İran'a yönelik en ağır yaptırımları yürürlüğe koyacak. Bu yaptırımlar petrol sanayini, finans ve ulaştırma sektörlerini vuracak. 2015 tarihli nükleer anlaşmanın ardından ABD Tahran yaptırımlarını askıya almıştı. Yorumcular Washington'ın bu sert tutumla yanlış hesap yapmış olabileceğini düşünüyor.

AB, Avrupalı şirketler ile Tahran arasındaki parasal işlemleri yürütmek üzere bir finansal mekanizma kurmak istiyor. Böylece Avrupa ekonomisi, ABD yaptırımlarına muhalefet yapmadan İran'la ticareti sürdürebilecek. Bazı yorumcular AB'nin nükleer anlaşmayı muhafaza etmeye çalışmasından övgüyle söz ediyor. Diğerleri Tahran rejiminin bu şekilde kontrol edilebileceğine inanmıyor.

Haftalarca süren spekülasyonların ardından Trump İran'la yapılan nükleer anlaşmadan çekildi. Anlaşmayla birlikte kaldırılan yaptırımların, yeniden yürürlüğe girmesi bekleniyor. İsrail ve Suudi Arabistan kararı memnuniyetle karşıladı. Kimi köşe yazarları atılan adımı mantıklı bulurken, çoğunluk endişeli.

İran'daki cumhurbaşkanlığı seçimlerindeki zaferinin ardından Hasan Ruhani, iç politikada karşı karşıya kaldığı güçlü dirence rağmen vaat ettiği reformları gerçekleştirmek zorunda. Birçok yorumcuya göre bunu başaracağı tartışmalı.

Donald Trump'un göreve başlamasından bir gün sonra bütün dünyada yüzbinler sokağa döküldü ve Trump'ın başkanlığını protesto etmek, kadın hakları, hoşgörü ve barışçıl bir ortak yaşam için yürüdü. Washington'da yaklaşık yarım milyon insanın katıldığı gösteriler ABD tarihindeki en büyük protesto hareketlerinden biri. Bu direnişin etkisi ne olabilir?