Romanya'da hükümet protestoları durduramıyor

România Liberă gazetesi, binlerce insanın sokağa çıktığı büyük şehirlerin aksine, küçük şehirlerde çoğu zaman tek tabanca göstericiler olduğunu vurguluyor:

“Cosmin Bârsan en iyi bilinen örnek. Bârsan'ın ünü 150 bin leye (34 bin avro) mal olabilir, zira Odobeşti şehrinin PSD'li belediye başkanı kendisini pek çok kez facebook'ta eleştiren genç adamı dava etmek istiyor. Bârsan bu tehdide rağmen Şubat başında tek başına sokağa çıkmaktan ve Grindeanu hükümetinin af kararnamelerini protesto etmekten vazgeçmedi. ... Küçük kentlerde bu türden eylemler sosyal intihar gibidir. Çünkü büyük kentlerdeki gibi sokağa çıkan binlerce insanın arasında anonim kalma şansları yok. ... Küçük kentlerde sokağa çıkmaya cesaret eden Romenler, 'kadife Şubat devriminin' gerçek kahramanlarıdır.”

İnternet Portalı Protagon, Yunanlılar Romanya halkının kararlı tutumundan birazcık ders çıkarsa iyi olur, diyor:

“Sıradan bir Yunanlı için bu kadar çok insanın yolsuzluğu protesto etmesini anlamak herhalde çok zor olmuştur. Zaman içinde yeterince olanağımız olmasına rağmen en büyük sorunumuzu protesto etmek üzere sokağa çıkmak hiç aklımıza gelmedi bizim. Bizim taleplerimizle ilgili sosyal 'mücadelemiz', güya vatandaşa borçlu olan ve ödemeyen bir devleti protesto etmekle sınırlı kaldı. ... Romanya halkıyla aramızdaki fark çok net: Yunan toplumunun çok önemli bir bölümünün dolaylı ya da dolaysız olarak yolsuzlukla alakası var. Romanya'da ise sistemin eski ve yeni elitleri sadece bir azınlıktan ibaret. ”

Gazeteci Zoltán Bretter haftalık Magyar Narancs gazetesindeki yazısında, Romanya'daki sivil toplumun boyun eğmemesinden övgüyle söz ediyor:

“Romanya halkı hükümetin karanlık planlarını hemen gördü. Ve bir şeyi net bir şekilde ortaya koydu: Bu toplum Orbán'ın gösterdiği yoldan gitmeyecek. ... Romanya halkı çok açık biçimde yolsuzlukların olmadığı bir Romanya idealinden vazgeçmeyeceklerini gösterdi. Hem de hükümetin akla gelecek her türlü sosyal rüşvetle onları yemlemeye çalışırken. Dik durdular, ayakta kaldılar. Bütün bunlar bize gösteriyor ki, Romanya'da bütün olumsuz gelenekleri yıkan, otoriter eğilimlere set çeken siyasi bir kültürün gelişmesini sağlayacak ahlaki bir kaynak mevcut. ”

Romanya hükümetinin gösterileri karalama çabasına değinen Deutsch Welle Romanya servisi, bu çabalar boşa çıkacak, diyor:

“Romanya hükümeti oligarşinin elindeki televizyon kanalları ve İnternet yorumcuları vasıtasıyla, Batı dünyasının ve özellikle de 'çok uluslu firmaların' ülkenin adını yok etmeye çalıştıkları intibaı yaratmaya çalışıyor. ... Ama göstericilerin her şeyden haberi var . Bu yüzden bu manevralar ve baskıcı manipülasyonlar işe yaramıyor. Sosyal medya çağında ve aklını düşünmeye kullanan öğrencilerin olduğu bir dönemde bu manevralar boşa çıkmaya mahkum. Propaganda savaşının anlamasız olduğunu anlayan hükümetin protestoları dağıtmak ve bastırmak için er ya da geç yeniden provokasyona ve şiddete başvurması da imkansız değil.”

Romanya'daki kitlesel gösterilere katılanlar ülkelerinin asıl sorununun farkında değil, diyor The Times:

“Öfkelerini başka bir yere, Romanya derin devletine yöneltmeleri lazım. O derin devlet ki, düşmanlarıyla hesaplaşmak için yolsuzlukları kullanıyor, temel hak ve özgürlükleri devre dışı bırakıyor ve hukuk sistemi, istihbarat örgütü ve yolsuzlukla mücadele birimleri arasında yıllardır gizli bağlantılar inşa ediyor. Yolsuzluk davalarında mahkumiyet oranı 2015 yılında yüzde 92'ydi. İnsan hakları örgütleri istihbarat örgütünün dinleme yapmadan bu oranlara ulaşmasının imkansız olduğunu söylüyor. ... Burada sorulması gereken soru, böyle bir Romanya'nın AB'de ne işi olduğu. Ülke 2007'de üye olmadan önce de bu yönde uyarılar vardı ve AB adalet mekanizmasının denetlenmesi konusunda ısrar etmişti. Romanya bu denetimin kalkmasını istiyor. ... AB buna razı olmamak bir yana, hukuk sisteminin siyaset tarafından manipüle edilmesi konusunda da daha dikkatli olmalı.”

Gazeteci Szilárd István Pap, Kettös Mérce blog'unda göstericilerin hükümetin istifa talebinden vazgeçmesi gerektiği uyarısını yapıyor:

“Göstericiler tartışmalı yasanın geri çekilmesinden memnun olmalı. Hükümete istifa ve yeni seçim çağrısı yapan sesler gerçekten kopuk ve yıkıcı. PSD iki ay önce bir seçim kazandı ve şu anda iktidarı bırakmak gibi bir derdi asla yok. Hükümete baskı devam ederse, Macaristan'ın çok iyi tanıdığı o korkunç illiberal koşullar burada da gelişebilir. ... Göstericilerin meşruiyetini sorgulamayı sürdürmesi halinde hükümet de antidemokratik araçlara başvuracak, ifade özgürlüğünü kısıtlayacak, mobilize edeceği seçmenlerini demagojik ve illiberal sloganlarla kışkırtacaktır. ”

Rumenler Doğu Avrupa'daki otoriter trende karşı durabilir, diye övüyor Neue Zürcher Zeitung Romanya'yı:

“Romanya'da koşullar başka yerlerdekinden çok daha iyi, zira yolsuzlukla mücadele eden ve göstericiler liberal cumhurbaşkanı Klaus İohannis'in de desteğine sahip. Macaristan ve Polonya'da böyle bir birlikte yaşama kültürünün olmaması, adı geçen ülkelerdeki gösterilen etkinliğini kısıtlıyor. Rumenlerin itirazının etkisinin ne kadar sürdürülebilir olduğunu göreceğiz. İohannis'in partisinin geçtiğimiz aralık ayındaki seçimlerde aldığı kötü sonuçlara bakılacak olursa, yolsuzlukla mücadelede çoğunluk tek başına yeterli olmayacak. İnsanlara bir bakış açısı sunacak bir siyasete ihtiyaç var. Ancak heterojen yapıya sahip protesto hareketi içinde dahi bu perspektifin neye benzeyeceğine dair bir mutabakat yok. Kutuplaşmanın ve toplumsal gruplar arasındaki farklılaşmanın giderek arttığı günümüzde geniş tabanlı bir konsensüs sağlamak, altından kalkılması son derece zorlu bir iş.”

Avrupa Komisyonu'nun yolsuzluklara karşı mücadele eden göstericileri desteklemesi gerekir, diyor NRC Handelsblad:

“Romanya'da yolsuzluk kökü kazınması imkansız bir sorun. Avrupa Komisyonu'nun yolsuzlukla mücadele raporlarında belli kalıplar var: İyi yönde gelişmeler var, ancak bu yeterli değil. ... Başarılı kitlesel gösterilerin ardından artık AB'nin de net bir mesaj vermesi gerekiyor. Romanya için birliğe katıldığı 2007'den bu yana özel bir denetleme programı mevcut. Avrupa Komisyonu son raporunda gelişmeleri sadece kısmen olumlu olarak yorumlamıştı. Denetleme programı bu yıl içinde sonlandırılabilir, ki bu kesinlikle aceleci çıkarım olacaktır.”

Risk altında olan sadece Sosyaldemokratların iktidarı değil, tartışmalı acil kararnamenin fikir babası PSD parti başkanının kariyeri de tehlikede, diyor Ziare:

“Liviu Dragnea'nın zayıf noktası, daha iktidara gelir gelmez engellendiğini ve boykot edildiğini düşünen parti içindeki gücünü her geçen gün daha çok kaybetmesi. Boykot ve engelleme, diğer siyasi partilerden değil, sayıları devasa boyutlara ulaşan göstericilerden meydana gelen bir muhalefetin eseri. Kendi partisini geri kazanmak ve bu yolla şahsına yönelik güvensizliği yeniden kontrol altına alabilmek için Sosyaldemokratların genel başkanı sükuneti sağlamak zorunda; bu sayede her bir parti üyesinin iktidarda olmaktan memnun olması sağlanabilir. Dragnea artık, kendi parti üyelerini oy kullanmaları için harekete geçirmek gerektiğinde bir siyasetçinin sezgilerine mi sahip olduğunu yoksa becerilerinin sadece organizasyon yeteneğiyle mi kısıtlı olduğunu kanıtlamasının zamanı geldi.”

Kararnamenin geri çekilmesine rağmen yarım milyon Romanya vatandaşı pazar günü sokaklardaydı. Liviu Avram Adevărul'daki yazısında, hükümet bu insanları yeniden kazanmalı, diyor:

“Hükümetin sözlerine ve yaptıklarına güven sıfır noktasında. Kriz sırasında öylesine sık, öylesine utanmazca yalan söyledi ki bundan çıkan tek sonuç şu: Bu hükümet dört yıl boyunca bu şekilde devam edemez. Sürekli, benzer bir kararname çıkabilir, korkusuyla yaşayacağız. Yeni seçimler iyi bir çözüm olabilirdi, ama anayasa öylesine hantal ve seçim için öylesine büyük bir siyasi uzlaşma gerekiyor ki, şu anda yeni seçim ancak bir mucize olabilir. Asgari bir güven sağlamak hükümetin elinde. ... Hükümet çalışmalarını düzenleyen yasaya şu kural eklenebilir: Hükümet cezai kovuşturmaları etkileyecek jet kararnameler çıkaramaz.”

Financial Times, kararname geri çekilmesine rağmen, Romanya, Polonya ve Macaristan'da illiberal demokrası tehlikesinin devam edeceği ikazında bulunuyor:

“Hükümetteki PSD'nin icraatları, Romanya'nın yaygın post-komünist dalgaya kapılma, ve orta Avrupa'nın hukuk devleti ilkelerinden ayrılma riskinin devam ettiğini gösterdi. Neyse ki Romanya halkının sert yanıtı ve protestolara katılanCumhurbaşkanı İohannis hükümeti durdurdu. Ancak Rumenler kararnamelerin başka bir biçimde geçmemesi ve hükümetin demokratik denetimin altını oymaması için teyakkuz halinde olmalı. Aralarında ABD'nin de olduğu Bükreş dostları ve müttefikleri reformları desteklemeye devam etmeli ve geri adım atmayı engellemek için baskı uygulamalı. Romanya belki bu şekilde bazı komşularının gittiği yola sapmaz.”

Le Monde, halk yolsuzluğa bulaşmış siyasetçilere sadece Romanya'da değil bütün dünyada direnecek, öngörüsünde bulunuyor:

“Ahlak söz konusu olduğunda ABD ya da Fransa orta sınıfının, Romanya ya da İzlanda orta sınıfından temelde farkı yok. Günün birinde yolsuzluluğun hırsızlık olduğunu anlayacak bu sınıf. Tıpkı aile şirketlerinin dışında da aile fertlerini yanında çalıştırmak gibi tuhaf alışkanlıkların yasal olmasına rağmen yanlış ve kötü olduğunu anlayacağı gibi. Orta sınıfı koruyacağını vaadedenlerin onları kandırdığını da anlayacağı gibi. İşte o zaman sıra yöneticilere gelecek. Çünkü halkta yaratıkları güvensizliği önemsemedikleri için bir sonraki büyük hareketin hedefi onlar olacak.”

Romanya Kükümeti Brüksel'e sırtını dayamışken şimdi başı kendi yurttaşlarıyla dertte, diyor Der Standard:

“Avrupa Komisyonu'nun Romanya yolsuzulukla mücadelede ilerleme kaydetti, dediği rapor henüz bir hafta önce yayınlandı. ... Bükreş'in buna cevabı ne oldu? Görevini kötüye kullananların soruşturulmasına kısıtlama. Üstelik de parlamentoyu pas geçen bir kararnameyle. AB'ye daha güzel bir nanik işareti yapılamazdı. Ama Romanya Kükümeti bunları yaparken kendi yurttaşlarını hesaba katmamış olmalı. Romanyalılar komünizmin çöküşünden beri yapılan en büyük gösteriler sırasında Cumhurbaşkanı Klaus Johannis'in de kendi yanlarında olduğunu biliyor. Böylece yolsuzluk, Avrupa iç politikasının yanı sıra, Romanya'nın da bir meselesi oldu. Yerel elit sınıflara yönelik bir eleştirinin vatani duygulara saldırı olarak anlaşılabileceği bir Bükreş-Brüksel maçı ise şimdilik iptal edildi. ”

Agnieszka Mazurczyk Polityka'daki Blog'unda protestoların sürpriz olmadığını söylüyor:

“Romanya halkı bir yıldır öfkeli. Hayal kırıklıkları giderek artıyor. Bu yüzden bu sokağa ilk çıkışları değil. ... Böylece kısa süre önce 'Romanya'nın Kurtuluşu Birliği' (USR) adıyla sisteme karşı duran bir parti kuruldu. Büyük kentlerdeki eğitimli kesimi temsil eden parti geçtiğimiz seçimlerde üçüncü parti oldu, oylarını arttırmaya da devam ediyor. Ama Romanya'da gerçek anlamda bir şeylerin değişmesi için bunlar yeterli değil. Romanya halkının da bir şeyler yapması, protestolarına kulak verilmesini ve elle tutulur sonuçlara ulaşılmasını sağlamak için bir şeyler yapması gerekiyor. ”

Hükümet yanlısı Jurnalul National, Cumhurbaşkanı Klaus Johannis'i gerilimi attırmakla suçluyor:

“Johannis anayasa çerçevesinde, normal bir ortaklaşa siyasi yaşam yerine hesaplaşmayı seçti. PSD lideri Liviu Dragnea ve ALDE Başkanı Calin Tariceanu da mecburen ona tepki verdi. Johannes siyasi eylemleri bildiği bir alana çekmekte çok başarılı. Şu anda adeta bir facebook cumhurbaşkanı. İnternette dolaşan ilkel yorumlar, siyasi meselelerdeki her türlü akılcı diyaloğu reddediyor. Hükümetteki PSD'ye sanal dünyada 'kırmızı veba' gibi ağır sözlerle saldırılıyor. ... Spontane gösterilere çağrı yapanlar internet platformlarında çok iyi örgütlenmiş durumda ve idelojik STK'lar tarafından finanse ediliyor. ... PSD bir gerilla savaşıyla karşı karşıya olduğunu düşünmüyor. Hükümet seçimleri kazandı, ama şimdi programını uygulayamıyor, zira Johannis onlara her köşe başında yeni bir tuzak kurmuş durumda. ”

Romanya'da bir suç örgütü, hukuk devletine saldırıyor, uyarısında bulunuyor haber portalı Hotnews:

“Bu acil kararnameler önümüzdeki günlerde geri çekilmeyecek olursa, sonuçları hepimiz için ağır olacaktır. ... Önemli şahsiyetler hakkında görevi kötüye kullanmak nedeniyle yürütülen sayısız soruşturma sümen altı edilecek. Bunun uzun vadeli sonuçları ise çok daha büyük olacak. İnsanların gözünü kırpmadan talan ettiği, siyasetçilerin daima hukuktan üstün olup yargıdan korkmadığı on ile 15 yıl öncesi dönemlere geri dönmüş olacağız. Böylelikle demokrasi alanında, 1990'lı yıllardan bu yana ülkenin gördüğü en büyük gerilemeyi yaşayacağız. ... Daha düne kadar [parlamento seçimlerinden sonra] köktencilik ve saldırgan milliyetçiliğe karşı bağışıklığımız olduğuyla övünüyorduk. Ancak görünen o ki, halihazırda Batı'nın başına bela olanlardan daha korkunç bir şey musallat olmuş bize: Organize bir suç örgütü hukuk devletine, medyaya ve temeldeki altyapıya el koymuş durumda.”

Acil kararnamelerin geçtiğimiz salı akşamı onaylanmasının ardından binlerce insan hükümet konağı önünde toplandı. Haber portalı Ziare'den Marius Doroftei, spontan gelişen geceyarısı protestosunu tarihi bir olay olarak değerlendiriyor:

“Tüm bu ulusal skandalın arasında olumlu bir şey varsa, o da yurttaşların tutumudur. Bugüne kadar Romanya'da binlerce insanın, son derece soyut olan ve her bir yurttaşın kişisel çıkarından ziyade hukuk devleti ilkeleriyle alakalı bir kanunu protesto etmek için spontan olarak sokağa döküldüğüne şahit olmadım. ... Bu protesto tarihe geçecek, kendi inisiyatifiyle haksızlığa tepki veren Rumen halkının onurunu temsil edecek. Ancak bu sivil toplum bilinci maalesef gecikti. Acil kararnamelerin onaylanması, demokrasiye vurulmuş kararlı bir darbe niteliğinde. Mevcut hükümet, yaptığı bu hamleyle hukuk devleti kavramıyla ilgilenmediğini ilan etmiş oldu.”